چگونه با کبد و وظایف آن آشنا شویم

کبد از اندام های حیاتی در مهره داران و برخی دیگر از جانداران به شمار می رود و بعد از پوست بزرگترین عضو بدن است که در انسان در قسمـت راسـت شکم و زیر قفسه سینه، درست زیر پرده دیافراگم قرار گرفته است. بزرگترین غده بدن انسان مسئولیت های متعدد و سنگینی بر عهده دارد که مانند تپش قلب هر لحظه در حال انجام آن هاست. در این چگونه سعی داریم کمی با این عضو ارزشمند بدن آشنا شویم.

چگونه

1

کبد مخروطی شکل بوده و سطحی صاف، نرم و لاستیک مانند دارد. رنگ آن قهـوه ای متـمـایل بـه قـرمز تـیـره است. کبد از دو بخش بنام لوب بزرگ وکوچک تشکیل یافته است. وزن آن از ۱.۲ تا ۲.۵ کیلوگرم متغیر بوده و با ابعاد ۲۰ سانـتـی مـتـر طـول در ۱۷ سانتی متر عرض و ضخامت ۱۲ سانتی متر است. قسمت اعظم کبد از سلول هایی موسوم به هپاتوسیت ها تشکیل یافته است. کارکردها و وظایف متعدد کبد آن را به یک عضو بسیار حیاتی و مهم تبدیل ساخته است.

2

۸۰ درصد سلول های کبدی را هپاتوسیت ها (Hepatocytes) تشکیل می دهند. هپاتوسیت ها، سلول های بزرگی هستند با یک یا دو هسته که هسته آن ها درشت، کروی، روشن و دارای هستک مشخص است. سلول های کبدی یکی از پرکارترین سلول های بدن هستند که هر سلول به تنهایی هم به عنوان یک غده مترشحه داخلی و هم به عنوان یک غده مترشحه خارجی عمل می کند. با میکروسکوپ الکترونی، سلول کبدی دارای شبکه آندوپلاسمی دانه دار و صاف بسیار گسترده، دستگاه گلژی توسعه یافته، ریبوزوم های آزاد، میتوکندری های فراوان و لیزوزوم می باشد. سطوحی از سلول کبدی که در مجاورت سینوزوئیدها قرار دارند حاوی میکرویلی های متعددی هستند و سطح تماس هپاتوسیت با خون را افزایش می دهند. سطحی از هپاتوسیت که در مجاورت هپاتوسیت دیگر قرار دارد دارای فرورفتگی ناودان مانندی است که کانالیکول صفراوی را بوجود می آورد. هپاتوسیت ها چربی و قند را ذخیره می کنند.
علاوه بر این تهیه آلبومین، پروترومبین و فیبرینوژن به عهده هپاتوسیت هاست. سلول های کبدی در بدن اعمال زیادی را انجام می دهند.

3

اعمال سلول های کبدی
- پروتئین سازی:سلول های کبدی پروتئین های متعددی را سنتز و بطور مداوم به خون ترشح می کنند که از جمله آن ها می توان آلبومین، پروترومبین، فیبرینوژن لیپوپروتئین ها و هپارین را نام برد.
- ذخیره سازی: سلول های کبدی قادر به ذخیره سازی مواد مختلفی می باشند که از جمله آن ها می توان به تری گلیسریدها، گلیکوژن و ویتامین ها اشاره کرد. تجمع چربی زیاد در هپاتوسیت ها باعث پیدایش شرایطی به نام کبد چرب می گردد که قابل برگشت است.
- اعمال متابولیک: از مهمترین اعمال متابولیک سلول های کبدی، گلوکونئوژنز یا تبدیل چربی ها و اسیدهای آمینه به گلوکز و دامیناسیون اسیدهای آمینه برای تولید اوره است.
- سم زدایی: سلول های کبدی با استفاده از آنزیم های شبکه آندوپلاسمی صاف خود و به طرق اکسیداسیون و متیلاسیون، مواد متعددی نظیر الکل، استروئیدها، باربی تورات ها را غیرفعال می سازند.
- ترشح صفرا: تولید و ترشح صفرا از اعمال خارجی کبد است. مهمترین اجزای تشکیل دهنده صفرا، علاوه بر آب و الکترولیت ها، اسیدهای صفراوی و بیلی روبین را می توان نام برد. بیلی روبین از تجزیه هموگلوبین که به صورت غیر محلول در آب و خون وجود دارد، توسط هپاتوسیت ها گرفته شده و به صورت محلول در آب درآمده و به کانالیکول های صفراوی ترشح می شود.

4

کبد دارای۴ لوب جداگانه است که با یک بافت پیوندی بسیار نازک به نام کپسول گلیسون احاطه شده است.

5

فضای پورت (Portal Space)
فضای سه گوشی است که در رئوس لوب های مجاور دیده می شود. هر فضای پورت پر از بافت همبند و حاوی شریان، ورید و مجرای صفراوی است. ورید موجود شاخه ای از ورید باب و شریان موجود شاخه ای از شریان هپاتیک است. مجرای صفراوی، صفرای مترشحه توسط سلول های کبدی را دریافت می کند.

6

صفحات کبدی
سلول های کبدی در هر یک از لوب ها به هم پیوسته و صفحاتی را تشکیل داده اند که به صورت شعاعی از مرکز به محیط کشیده شده اند. صفحات کبدی توسط سینوزوئیدها از یکدیگر جدا شده اند. هر سلول در دو سطح خود با هپاتوسیت های مجاور و در سطح دیگر با سینوزوئیدها در تماس است.

7

سینوزوئیدهای کبدی (Hepatic Sinussolid)
سینوزوئیدها، کانال های عروقی وسیعی به قطر۳۰ ۱۰ میکرومتر می باشند که در حد فاصل صفحات کبدی قرار گرفته اند. خون را از شریان ها و وریدهای توزیع کننده دریافت و در مرکز لوب ها به ورید مرکزی تخلیه می کنند.

8

ورید مرکزی (Central Vein)
در وسط هر لوب قرار گرفته و خون سینوزوئیدها را دریافت می کند. از نظر ساختمانی سلول های آندوتلیال پوشاننده ورید مرکزی به وسیله الیاف رتیکولر پشتیبانی می شوند.

9

عروق خونی و سیستم وریدی کبد
ورید باب یا پورت که ۷۵ درصد خون کبدی را تامین می کند حاصل مواد غذایی جذب شده در دستگاه گوارش می باشد. این ورید از ناف کبد وارد و انشعابات آن در فضای پورت، وریدهای پورتال یا بین لبولی نامیده می شوند و انشعاب وریدهای پورتال در محیط لوب ها منتشر شده و وریدهای توزیع کننده را به وجود می آورند. از وریدهای توزیع کننده انشعاباتی به نام وریدچه های ورودی خارج و به سینوزوئیدهای کبدی منتهی می شود. خون سینوزوئیدها به ورید مرکز لبولی تخلیه می گردد. از به هم پیوستن این وریدها، وریدهای تحت لبولی بوجود می آید. از به هم پیوستن این وریدها هم ورید کبدی به وجود می آید که آن نیز به نوبه خود، خون را به بزرگ سیاهرگ زیرین می ریزد.

10

سیستم شریان کبدی
شریان کبدی که شاخه ای از شریان سیلیاک می باشد، خون اکسیژن دار را به کبد حمل می کند. شریان کبدی نیز از ناف کبد وارد و انشعابات آن مسیر ورید پورتال را طی کرده و انشعابات نهایی آن ها شریانچه های ورودی را بوجود می آورند که خون خود را به درون سینوزوئیدها می ریزند. در سینوزوئیدها خون شریانی و وریدی مخلوط شده و به ورید مرکزی تخلیه می شود.

11

ناف کبد
محل ورود رگ های خونی و خروج صفرا است. و دو نوع جریان خون دریافت می کند. مقدار زیاد آن از طریق ورید باب (از روده، معده و طحال) وارد کبد می شود و مقدار خیلی کمی خون از طریق شریان کبدی به کبد می رسد.

12

کبد مسئول بیش از ۵۰۰ کارد کرد حیاتی در بدن است که می توان برخی را این چنین برشمرد:
- کنترل میزان گلوکز خون
- تصفیه یا پاک سازی خون
- شکستن چربی ها
- ذخیره کردن ویتامین های لازم و مواد معدنی
- تولید اوره
- تهیه اسید آمینه
- کمک به هضم و سوخت وساز غذا
- تولید پروتئین های لازم، پروتئین های خون و آنزیم ها
- بیش از یک لیتر خون در هر دقیقه از طریق کبد فیلتر می شود.
- تفکیک مواد مغذی از مواد زاید، سم زدایی، تجزیه مواد شیمیایی و یا تبدیل مواد شیمایی سمی و غیر قابل دفع به مواد غیر سمی و قابل دفع (متابولیزه کردن و غیر فعال کردن سموم)
- یک کبد سالم قادر است ۱۰۰ درصد باکتری ها و سموم را پیش از آنکه به جریان عمومی خون بدن راه یابند، از بدن دفع کند.
- در حفظ تعادل و تنظیم هورمون های بدن نقش دارد.
- در ذخیره سازی و متابولیسم چربی ها، کربوهیدرات ها و پروتئین ها نقش دارد.

13

محل ذخیره گلوکز (قند) خون است.
کبد گلوکز را تبدیل به گلیکوژن کرده و در خود ذخیره می کند. در صورت نیاز مجددا گلیوکوژن را تبدیل به گلوکز کرده و به جریان خون وارد می سازد.
محل ذخیره چربی ها، ویتامین ها (به ویژه ویتامین های 12A,D,E,K,B، املاح معدنی (آهن، فولات، مس) و سایر مواد مغذی.

14

کبد یک کارخانه بیوشیمایی است:
- سنتز آلبومین: پروتئینی که تبادل آب میان خون و بافت های بدن را تنظیم می کند.
- سنتز کلسترول: کبد تمام کلسترول مورد نیاز بدن را می سازد.
- سنتز فاکتورهای انعقاد خون.
- ساخت گلوگز از برخی آمینواسیدهای خاص، گلیسرول و لاکتات.
- سنتز گلوبین: بخشی از هموگلوبین خون.
- سنتز فاکتورهای ایمنی سیستم ایمنی بدن.
- سنتز فسفولیپیدها و لیپوپروتئین ها، سنتز تریگلیسیریدها از اسیدهای چرب و گلیسرول.

15

کـبد صفرا ترشح می کند.
صفرا مایعی زرد متمایل به سـبـز اسـت. صفرا وظیفه کمک به گوارش و جذب چربی ها و دفـع مــواد زاید را بر عهده دارد. ترکیبات عمده صفرا شامل کلـسترول، فسـفولیپـیـدها، بـیـلی روبـیـن و املاح صفراوی اسـت. صـفـرا از طـریـق مجاری متعدد صفراوی کبد ابتدا در کیسه صفرا ذخیره شده و پس از مصرف مواد غذایی حاوی چــربی به روده کوچک تخلیه می گردد. کیسه صفرا یک ارگان گلابی شکل بوده که به کبد متصل است.

16

زدودن بیلی روبین از خون
طحال مسئول انهدام گلبول های قرمز فرسوده و پیر است. از انهدام هموگلبوبین گلبول های قرمز ماده ای زرد رنگ بنام بیلی روبین پدید می آید. اما این بیلی روبین نا محلول در آب در کبد به بیلی روبین قابل دفع تبدیل می گردد.

17

دفع آمونیاک
آمونیاک حاصل از تجزیه پروتئین ها یک ماده سمی خطرناک است که کبد با تبدیل آمونیاک به اوره این ماده سمی را از طریق ادرار از بدن دفع می کند.
کبد تصفیه خانه و پالایشگاه بدن است. هر چیزی که می خوریم، می آشامیم، تنفس می کنیم و یا با پوستمان تماس می یابد سرانجام به کبد مان می رسد. کبد وظیفه تصفیه آلایندهای هوا، آفت کش ها، دود سیگار، مواد شیمایی، الکل، مواد مخدر و تمام داروهای مصرفی ما را به عهده دارد. اگر کبد وجود نداشت داروها برای همیشه در بدنمان باقی می ماندند و الکل هیچگاه از بدن دفع نمی گردید.

18

قدرت خودسازی کبد
کبد از مقاومت، قدرت بازسازی و ترمیم خارق العاده ای برخوردار است. هرگاه کبد ۸۰ تا ۹۰ درصد سلول هایش را نیز از دست بدهد باز هم قادر است به وظایفش عمل کند. همچنین کبد قادر است خودش را بطور کامل احیاء و باز سازی کند. حتی اگر بخش عمده کبد با عمل جراحی برداشته شود، کبد پس از چند هفته قادر است کاملا خودش را بازسازی کند. از این رو در پیوند کبد تنها لوب بزرگتر کبد فرد سالم به بدن فرد دریافت کننده پیوند زده می شود که پس از چند هفته هم اهدا کننده و هم دریافت کننده کبدشان بازسازی می گردد. اما کبد فنا ناپذیر هم نیست. سمومی مانند الکل، برخی داروها و ویروس هایی همچون هپاتیت B و C می توانند آسیب دائمی به کبد وارد سازند.

شما از کارکردهای دیگر کبد در بدن چه می دانید؟

نظرات شما عزیزان: